Neurowetenschap & Lichaamsbewustzijn
Wat paarden ons leren over het zenuwstelsel

De kracht van veiligheid en verbinding: wat paarden ons leren over het zenuwstelsel.

Wanneer je naast een paard staat, gebeurt er iets bijzonders. Paarden kijken niet naar hoe je lacht, wat je zegt of hoe “in control” je eruitziet, ze voelen je. Echt voelen.
Ze reageren op je adem, je spierspanning, je interne onrust… ook wanneer jij die zelf nog nét probeert weg te poetsen.

En eerlijk? Dat is soms confronterend, maar meestal gewoon ontzettend mooi.
Paarden leven namelijk voortdurend in verbinding met hun omgeving. Als vluchtdieren moeten ze wel; hun overleving hangt af van hun sensitiviteit. En precies die natuurlijke gevoeligheid maakt dat ze ons zo krachtig spiegelen.

Die spiegeling sluit naadloos aan op de polyvagaaltheorie (Porges, 2011)  hét wetenschappelijk model dat helpt begrijpen waarom we reageren zoals we reageren én hoe we terugkeren naar rust, verbinding en zelfsturing.

De wetenschap achter ontspanning (en waarom paarden dit beter snappen dan wij)

Onze hersenen zijn altijd bezig met één vraag: “Ben ik veilig?”
Dat doet ons autonome zenuwstelsel via een proces dat neuroceptie heet (Porges, 2011). Dit gebeurt volledig onbewust. Geen enkele Excel-lijst, planning of kop koffie verandert dat.

Volgens de polyvagaaltheorie bewegen we voortdurend tussen drie toestanden:

1. Ventrale vagus – de ‘ik kan de wereld aan’ stand

Rust, verbinding, humor, openheid, hier kun je leren, samenwerken en genieten.

2. Sympathisch – de actiestand

Vechten, vluchten, control-stand, piekeren: alles met snelheid en spanning.

3. Dorsale vagus – de ‘ik trek me terug’ stand

Bevriezen, moeheid, in jezelf keren, afsluiten.

Paarden navigeren deze staten net zo, maar met één groot verschil:
zij luisteren wél altijd naar hun lichaam.
Wij mensen… tja. Soms zetten we daar even een bulldozer met wilskracht overheen.

Als een paard spanning voelt, zie je dat direct: de adem versnelt, de spieren worden strak, het lijf wil bewegen (Paardenfeest, 2017; 2Moons, 2020).
En wordt het écht te veel? Dan schakelt ook een paard door naar bevriezen of terugtrekking. Klinkt bekend, toch?

Onderzoek zegt het ook: paarden brengen ons zenuwstelsel tot rust

Gelukkig is het niet alleen “magisch” of “intuïtief”.
Steeds meer onderzoek laat zien dat werken met paarden het menselijke zenuwstelsel wetenschappelijk aantoonbaar beïnvloedt:

• Cortisol (stresshormoon) daalt
• Oxytocine (verbinding & vertrouwen) stijgt
  (Ayala et al., 2021; Souilm et al., 2023; Isaacson, 2024)
• Hartslagvariabiliteit neemt toe, hét signaal dat je terugschakelt naar rust
  (Horses & Humans, 2025)

Rupert Isaacson (2024), bekend van The Horse Boy en de TAKHIN-methodiek, beschrijft dat de driedimensionale beweging van een paard letterlijk ons brein helpt reguleren.
Het ritme wiegt het zenuwstelsel uit de overlevingsstand… alsof je hersenen even een zachte reset-knop krijgen.

Kortom: je staat daar niet gewoon naast een paard.
Je staat naast een biologisch regulatiesysteem op vier benen.

Wat dit betekent in de praktijk (en hoe ik ermee werk)

In mijn lessen en begeleiding werk ik altijd vanuit één basisprincipe:
Eerst veiligheid, dan verbinding, pas dán leren.

Want pas als zowel mens als paard uit de overlevingsstand zijn, ontstaat er ruimte voor:

• Samen werken
• Samen léren
• En vooral: samen genieten

Paarden spiegelen onze staat direct. Niet streng, niet veroordelend, maar eerlijk, de soort eerlijkheid waar je eigenlijk alleen maar van kunt groeien.

Hoe paarden reageren op onze zenuwstelseltoestand

• Sympathische spanning?
  Het paard versnelt, draait weg of voelt druk.
• Dorsale terugtrekking?
  Je paard staat stil, “haakt af” of lijkt minder aanwezig.
• Ventrale rust & verbinding?
  Het paard volgt je, zucht, verzacht en beweegt met je mee.

En áls dat gebeurt… dan weet je: dit is echte samenwerking. Geen trucje, geen druk, geen controle.
Gewoon pure co-regulatie.

Praktische polyvagale tips (direct toepasbaar)

1. Kijk eerst naar jezelf
   Hoe voelt je adem? Je buik? Je borst? Je gezichtsspieren?
   Observatie zonder oordeel is al een interventie op zich (2Moons, 2020).
2. Adem uit voordat je iets doet
   Lang uitademen activeert direct je ventrale vagale systeem (Horses & Humans, 2025).
   En ja, je paard merkt dat meteen.
3. Gebruik ritme
   Wandelen naast je paard, borstelen, samen ademen, ritme reguleert.
   Het is eigenlijk gratis therapie in 4/4 maat.
4. Beloon ontspanning boven prestatie
   Zucht, kauwen, likken, hals laten zakken…
   Dat zijn minstens zo waardevol als een perfecte oefening (Paardenfeest, 2017).
5. Kleine stapjes zijn grote stappen
   Zowel mens als paard leert beter vanuit veiligheid dan vanuit “kom op, nog even doorzetten”.
   (ik weet het, soms irritant, maar o zo waar.)

Tot slot: veiligheid is het begin van álles

De polyvagaaltheorie laat ons zien dat echte ontwikkeling nooit ontstaat vanuit spanning of overleving.
Paarden laten ons dat elke dag opnieuw voelen.

Ze nodigen ons uit om te vertragen, te ademen, te zakken in ons lijf —
en daardoor weer open te staan voor verbinding, leren, plezier en groei.

Samen met een paard leer je niet alleen wat je doet, maar vooral wie je bent wanneer je veilig bent.

En dat is misschien wel de mooiste les die ze ons kunnen geven.

Referentielijst (APA 7e editie)

Ayala, M. D., Pérez, J. R., & Sánchez, C. A. (2021). Pilot study of the influence of equine-assisted therapy on emotional regulation. Psychiatry Research, 304(4), 113015. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2021.113015

Horses & Humans. (2025, April 9). Paardentherapie en ondersteuning van het zenuwstelsel. https://www.horsesandhumans.nl/post/paardentherapie-en-ondersteuning-van-het-zenuwstelsel

Isaacson, R. (2024). The neuroscience of Horse Boy & TAKHIN methods [Webinar]. Horse Boy Foundation. https://hetifederation.org/webinar/rupertisaacson/

Paardenfeest. (2017, January 22). Waarom kan een ontspannen paard beter leren?https://www.paardenfeest.com/ontspannen-paard-kan-beter-leren

Porges, S. W. (2011). The polyvagal theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation. W. W. Norton.

Souilm, N., et al. (2023). Equine-assisted therapy effectiveness in improving emotion regulation and stress. Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.10576391

2Moons. (2020, June 12). Polyvagaal theorie: Verbinding tussen mens & paard. https://www.2moons.nl/polyvagaaltheorie-en-paard-en-trainen